Praten en luisteren, verhalen en herinneringen. Dat waren de hoofdingrediënten van de Lichtspoordag 2025, die ‘Geloof en leven’ als thema had. ‘Van een goed gesprek kan een mens opknappen. Dat is al iets goeds van God uit.’
Ruim 130 mannen en vrouwen die zich met ouderenbezoekwerk bezighouden, waren zaterdag 1 november naar Houten gekomen voor de Lichtspoordag. Deze bijeenkomst wordt jaarlijks georganiseerd door de makers van het gelijknamige blad.
Veel kerkelijke gemeenten verspreiden Lichtspoor ter ondersteuning van het pastoraat onder ouderen. ‘Misschien doen ze het alleen maar door de brievenbus, maar de wetenschap “iemand denkt aan mij” kan heel betekenisvol zijn’ aldus ds. Theo Pleizier, universitair hoofddocent praktische theologie aan de PThU. Onder het kopje ‘We komen namens de kerk’ ging hij in op de verschillende vormen van pastoraat. ‘Kerkdiensten hebben meestal iets heel zichtbaars, maar geestelijke zorg vindt juist veel vaker achter gesloten deuren plaats.’
Hij had binnen zijn universiteit onderzoek gedaan naar de vraag waar het pastoraat zich op moest toespitsen. ‘Tot onze verrassing luidde het meest gegeven antwoord: “Laat het maar over het gewone leven gaan.” Een steuntje in de rug dus voor ouderenbezoekers.’ Het klinkt meteen zo zwaar: ‘een pastoraal gesprek’. Volgens Pleizier kun je dat ondervangen door te spreken over ‘een gesprek dat pastorale kwaliteiten heeft.’ Dat is een gesprek van mens tot mens, ‘over wat er leeft in de ziel, waar de Goede Herder niet ver weg is’.
De openingszin ‘Ik kom namens de kerk’ kan negatieve ervaringen wakker maken. Maar dat hoeft een goed gesprek niet in de weg te staan. ‘En dat is op zich al iets van het evangelie, iets van God uit’, aldus Theo Pleizier. ‘Van een goed gesprek kan een mens opknappen.’ Dan maakt het niet uit of de ander kerkelijk of niet kerkelijk is. ‘Hij of zij is een medemens.’
Eenzaamheid is een belangrijk thema binnen het ouderenpastoraat. Niet alleen in intermenselijk opzicht. ‘Wij spreken met mensen bij wie het stil geworden is tussen God en hem. Die stilte kun je niet oplossen, maar wel onderbreken.’ En voor de duidelijkheid: ‘Een pastoraal gesprek kan ook gewoon in vijf minuten.’ Ook na zulke korte ontmoetingen hoor je vaak: ‘Fijn dat je er was!’
Een goed gesprek is trouwens ook, of vooral, een kwestie van luisteren. ‘Dat kun je leren, aldus Pleizier. ‘God zelf zegt in het evangelie: jij ontsnapt niet aan mijn aandacht.’
Herinneringen
Luisteren was ook de rode draad in de bijdrage van schrijfster Joke Verweerd.Ze nam de zaal mee in het belang van levensverhalen, die verteld én aangehoord moeten worden. Aan de hand van een eigen verhaal dat ze een kwart eeuw geleden schreef – over een getraumatiseerde oud-Indiëganger die het deksel lang op de beerput had laten zitten – betoogde ze dat het erom ging wat de herinnering met mensen doet.
‘Herinneringen zijn de bouwstenen van levensverhalen. Het vertellen of het schrijven van je levensverhaal helpt mensen bij het zoeken naar de zin en de betekenis van hun leven zoals het gelopen is, maar ook bij het bepalen van een richting voor de toekomst.’
Ze organiseert Verhalentafels in haar kerkelijke gemeente (waar overigens ook mensen ‘van buiten’ aanschuiven). De bezoekers zijn tussen de 65 en 95 jaar en vertellen er hun levensverhalen over uiteenlopende thema’s: schoolervaringen, herinneringen aan je grootouders, spelletjes.
‘Het is fijn om ervaringen te delen, oude gebeurtenissen voor het voetlicht te halen, overeenkomsten te zoeken en verbinding te vinden. Want elk mens heeft zijn eigen levensverhaal, maar je komt er lang niet altijd toe om het op te diepen’, aldus Verweerd. ‘Als je ergens woorden voor vindt, bevestig je als het ware je eigen verhaal’.
Zinken teil
Bovendien: het luisteren naar anderen zorgt ervoor dat je eigen verhaal ook weer lucht krijgt. ‘Je staat er versteld van wat je al luisterend voelt resoneren in jezelf. Ook dingen die je vergeten was, komen weer boven. De sfeer van vroeger, hoe je op vrijdagavond om de beurt in een zinken teil werd gewassen, hoe petroleum rook, en dat je bang was van de kolenboer met zijn zwarte gezicht. Die herkenning werkt verbindend.’
Wie liever niet zelf aan het woord is maar bij voorkeur luistert, mag bij de Verhalentafel ook zwijgen. Dat laatste heeft Joke Verweerd nog maar één keer meegemaakt. ‘Want met een verhaal over je leven geef je jezelf een gezicht.’
Lees hier meer over Lichtspoor.
Tekst: Anneke Verhoeven. Foto’s: Marieke Verkaik