Theoloog des Vaderlands
De komende tijd zal Kees van Ekris ons van tijd tot tijd in een dagboek op de hoogte houden van wat er zoal op zijn pad komt, in zijn nieuwe rol als Theoloog des Vaderlands; de Kronieken van Kees.
Politiek op niveau
Het eerste wat me opvalt is de onrust. De zoekende ogen. Iets van opportunisme ook.
Ik zit in het restaurant van de Tweede Kamer. Een dag lang loop ik mee met Mirjam Bikker. Na het stadion en de Bunnikside, na de ambulante crisisdienst, nu het huis van de democratie.
’s Morgens volg ik het commissiedebat kansspelen. Online gokken is sinds 2021 legaal geworden. Sinds die tijd zijn er 563.000 nieuwe gokkers bijgekomen. In het debat dat ik volg, zie je direct de politieke werkelijkheid van vandaag. En ook het geestesleven van onze tijd. Liberalen en hun verliefdheid op de vrije markt. Populisten die lobbyisten blijken te zijn. Een breed politiek midden dat ziet dat ‘vrije markt, gokken en geld’ foute krachten losmaakt. Socialisten en confessionelen die scherpzinnig zijn. Zij hebben de taal en het vuur van een overtuiging. Zij hebben een idee. Ik zit op de publieke tribune en kijk om me heen. De lobbyisten zijn duidelijk te detecteren. Hun kleding, de calculerende blik, de intimiderende gebaren. Ik zie journalisten, hulpverleners uit de verslavingszorg, beleidsmedewerkers, persoonlijke assistenten. Voortdurend wordt er geappt.
En in de pauze, in het restaurant, valt me dus die onrust op in die ogen. Iedereen die hier zit, is er maar voor even, oriënteert zich snel en ‘wíl iets’. Invloed, macht, een deal. Netwerken. Je zorgen uiten. Bijsturen. Meningen masseren.
Overigens, weet je wat in dit alles rust uitademt? De bodes. De mannen van de bewaking. De stille krachten in een fractie die verbinden en troosten. De mevrouw achter het buffet, die alle namen kent en van de meeste Kamerleden weet hoe ze hun koffie drinken of welke thee ze lekker vinden. Hun gezichten zijn niet verkrampt door de macht. Er zit iets van relativering in hun ogen. In hun ogen zit een twinkeling, en die heeft de kracht van een punaise om opgeblazen ego’s door te prikken.
Ik kijk mijn ogen dus uit hier: de allure van dit gebouw. De concentratie van de macht. De aanzuigende werking daarvan naar allerlei soorten mensen. De tijdgeest die hier met handen te tasten is. Het vuur van de overtuigingen. Maar ook de leegte in de ogen van iemand die heel veel macht heeft, maar geen idee.
Het tweede dat me opvalt is de kracht van het debat. Een goed idee moet juist in een debat blijken.
Bezieling
Het niveau van de politici doet me goed. Ik erger me vaak aan het populistische dedain jegens politici. Alsof politiek niet ook echt een vak is. Een keihard, schitterend, complex vak. In dit commissiedebat zie ik goed voorbereide politici. Ik zie een inhoudelijk sterk debat. Ik beluister het uitwisselen van analyses, van rapporten en van overtuigingen. Ik zie een minister die luistert en die inhoudelijk reageert. En bij vlagen is er ook, op een goede manier, politiek theater: het gesticuleren, de bril afzetten en een ander in de ogen kijken, het compliment maar met een vleugje ironie.
Ik herinner me dat mijn promotor Gerrit Immink een keer schreef dat hij zich ergerde aan het negatieve imago van de kerkenraad. Je kunt er veel van vinden, zei hij, en op heel veel plekken zal het niet goed gaan, maar in de kerkenraad wordt tenminste een poging gedaan om met elkaar in gesprek te zijn. Een poging om argumenten uit te wisselen en gevoelens, om zo het goede te zoeken voor een vaak heel diverse gemeenschap van mensen. Dat is iets waardigs, zei hij, dat zoekende gesprek, en dat siert een kerk. Het is toch prachtig wanneer een kerkenraad diversiteit organiseert, argumenten uitwisselt, bidt en luistert en daardoorheen het goede voor een gemeente zoekt. Sinds hij dat zei, valt me dat inderdaad op. Steeds meer neigingen in de kerk, en ook in de politiek, zijn richting het autoritaire. Een eenling of een klein team dat de baas is en de koers bepaalt. Ze menen effectief te zijn en dus slaan ze het rafelige gesprek met allerlei mensen met meningen over. Dat heeft zijn attractiviteit en zijn schijnbare effectiviteit, maar hier in dit politieke debat zie ik iets van de kracht van samen een vraagstuk evalueren, bijsturen, compromissen kunnen sluiten, elkaar wat gunnen, verder komen.
Een goed idee kan hier een kans van slagen hebben.
Mirjam Bikker stelde al eerder een limiet voor. Er moet een grens zijn aan het geld dat je kunt verspelen bij de gokaanbieders. Anders zul je zien dat de macht van gokaanbieders juist wankele, instabiele mensen zal opvreten, leegvreten. Er zijn al tal van zeer schrijnende verhalen rond het gokken. Van die half miljoen nieuwe gokkers is de helft onder de 23. Zo’n voorstel tot limitering wordt breed gedeeld in de commissie. Iedereen ziet dat de macht van gokaanbieders begrensd moet worden. Dat zie ik dus ook in actie, voor en achter de schermen: politiek handwerk. Mensen die jouw integriteit zien, je bezieling en je overtuiging, je ervaring, je dossierkennis, en die dus overtuigd kunnen worden van een goed idee.
Vrijheid
Ik hoor die dag nog veel meer pregnante thema’s besproken worden. Ik zie hoe Mirjam Bikker het gesprek zoekt met een deskundige over psychiatrie, suïcidaliteit, jongeren en euthanasie. Ik zie twee zeer betrokken mensen overleggen hoe zij hun intellectuele en politieke macht hopelijk ten goede kunnen aanwenden in zeer delicate vraagstukken. Ik maak een interview mee, voorafgaande aan het congres van de Christen Unie. Over wat je leert van politieke verantwoordelijkheid nemen zonder dat je applaus krijgt, over kunnen incasseren, over het gesprek zoeken over wat anders moet. En het gaat over Europa, thema van het partijcongres. Machtig mooi thema vind ik dat: Europa.
Net als op de andere plekken ligt theologie hier voor het oprapen.
Rond ‘Europa’ verloor ik me, ter voorbereiding, een middag thuis in onze theologische bronnen. Ik las Berkhof over het fenomeen ‘Europa’, Miskotte over ‘het geestesleven van de Europese mens’, maar ook een paar bladzijden F. de Graaff, de Veluwse ziener, en Rémi Brague (‘Europa: de Romeinse Weg’) en Joseph Ratzingers rede over Europa: ’Without Roots’. En gisteravond, zondagavond, luisterde ik nog een keer het VPRO-marathoninterview met Mathieu Segers, hoogleraar hedendaagse Europese geschiedenis en Europese Integratie. Hij is inmiddels overleden, hij was jonger dan ik. Ik heb zelden een adembenemender interview beluisterd.
Waarom ik dit schrijf? Omdat, als je een dag mee mag lopen met politiek capabele mensen, je theologische bronnen geactiveerd worden en je zin krijgt in theologie. Mij ontbreekt ook de tijd, en het is allemaal stukwerk en je zou zoveel meer willen lezen en denken, maar je voelt aan: in die theologische bronnen ligt ook een perspectief dat nodig is en dat iets wezenlijks toevoegt. Mathieu Segers sprak daar meeslepend over. ‘De ziel van Europa is de uitwisseling van ideeën’, zei hij. Dat dat kán. Dat je mag denken. Dat je vragen mag stellen over waarom iets zo is zoals het is. De vrijheid om kritisch te zijn dus, en juist daardoor ontstaat de ruimte om op nieuwe ideeën te komen. Dát is de ziel van Europa.
Als ik naar huis fiets dans ik op de pedalen. Die denkvrijheid en die ademruimte voor de ziel is meeslepend, en geeft impulsen tot opnieuw denken, tot creativiteit, tot oplossingen. Thuis zoek ik naar een rede van Angela Merkel. 31 Oktober 2017: 500 jaar reformatie in Europa, en zij hield een prachtige rede. Er zijn politici die ook theologisch geïnformeerd zijn. Dat zag ik trouwens ook bij Mirjam Bikker: een theologische traditie die door haar denken heen golft. ‘Toleranz ist die Seele Europas’ schrijft Merkel. Gewetensvrijheid, kritiek mogen leveren, het breken van absolute macht, de kracht van vrijheid en dus ook de ander die vrijheid geven. Instituten die eeuwenlang zijn opgebouwd om dat te bewaken.
Dat zou me een lief ding waard zijn. Tijdgenoten kunnen uitleggen dat vrijheid en tolerantie, de kracht van kritiek en het durven denken, dat je de bronnen daarvan ook in het protestantisme kunt vinden.
Het was een mooie dag.
